5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Maddenin Değişimi ve Tanınması - Isı ve Sıcaklık - Su Döngüsü

Maddenin Değişimi ve Tanınması

Maddelerin üç hali vardır.

I. Katılar II. Sıvılar III. Gazlar

Su bu üç halde de bulunabilir.

Su döngüsü: Yeryüzündeki sular Güneş ısısının etkisiyle buharlaşır. Buharlaşan su gökyüzüne doğru yükselerek bulutları oluşturur. Bulutlar, rüzgar etkisiyle değişik bölgelere sürüklenirler. Soğuk bir hava katmanıyla karşılaşan bulutlar yoğunlaşarak damlacıklar halinde yağış olarak yeryüzüne dökülür. Bu sular tekrar buharlaşarak bulutları, bulutlar da yağmurları oluşturur. Böylece Su Döngüsü devam eder.

P Yağış Çeşitleri:

Yağmur: Az önce yukarıda anlatımız olayla yağmur oluşmaktadır.

Sis: Nemli hava (Su buharı) yeryüzüne yakın bir tabakada yoğunlaşırsa, havada asılı su tanecikleri oluşur. Bu olaya SİS adını veririz.

Çiy: Sonbahar mevsiminin sabahın erken saatlerinde havadaki su buharı temas ettiği varlıklar üzerinde soğuyarak su damlacıkları şeklinde yoğuşur. Bu olaya ÇİY denir. Sabah saatlerinde bitkiler arasında dolaşırsanız veya araba camlarına bakarsanız bu olayı gözlemlersiniz.

Kırağı: Çiy olayı gibi su tanecikleri daha soğuk havalarda yoğuşursa su tanecikleri donarak buz kristalleri şeklinde yere düşer ve Kırağı şeklinde görülür. Kış mevsiminde bitkiler ve yapraklar üzerinde görülebilir.

KAR: Yükseklere çıkan su buharları eksi derecelerde donar, kar kristalleri birbirleri ile birleşerek kar bulutlarını oluşturur. Bulutlar havadan daha ağır olunca kar şeklinde yere düşmeye, yağmaya başlar. Havadaki isler ve tozlar karlar tarafından yer yüzüne indirilir.

Dolu: Bulutlardaki su damlalarının donması sonucu oluşur. Dolu canlılara, tarım alanlarına zarar verebilir. Genellikle İlkbahar ve yaz aylarında olur.

P Isı Elde ettiğimiz Enerji Çeşitleri:

Dünya’daki bütün enerjilerin kaynağı Güneş’tir. Çevreye zarar vermeyen enerji Güneş enerjisidir. Sonra çevreye en az zarar veren Doğal gazı sayabiliriz.

Güneş enerjisi, Elektrik enerjisi, Hareket enerjisi, Atom Enerjisi, Yakıtlar(Su ve Rüzgarı hareket enerjisi ile faydalanırız)

* Yakıt çeşitleri:

Katı, sıvı ve gaz yakıtlar. Taş kömürü, Linyit, Antrasit, doğalgaz, fuel oil. Bazı yakıtlar havadaki zararlı gazları artırdığında küresel ısınma olur. Bu yüzden kutuplardaki buzullar erimekte, pek çok canlı yok olmakta, atmosferdeki ozon tabakası delindiği için Güneş’in zararlı radyoaktif(radyosyon) etkisi daha çok zarar vermektedir.

Sıcaklık: Maddenin termometre ile ölçülebilen anlık ölçümüdür. Sıcaklık (Santigrat, veya santiselsiyus) cinsinden ölçülür.

Isı: Maddeyi meydana getiren bütün taneciklerin sahip olduğu hareket(kinetik) enerjilerinin toplamına Isı denir. Birimi calori(kalori) ve joule(jul)dür.

Isı ile sıcaklık arsındaki fark: Kibriti yakınca elimizi yakar, ancak bir bardak suyu bile kaynatamaz. Bir kalorifer peteğindeki sıcaklık ölçümü düşük olmasına rağmen iş yapabilme yeteneği vardır ve bir odayı ısıtır.

1 cal = 4 joule eşittir.	1000 cal = 1Kcal(Kilocalori)
1000 joule = 1kg(kilo joule)
Karbonhidrat ve proteinlerin 1 gramı 4 Kcal enerji verir.
Yağların bir gramı 9 Kcal enerji verir
İnsanların günlük enerji ihtiyaçları
Çalışan bayan:2200  kcal	Çalışan erkek:3000 kcal

Isı alan maddenin sıcaklığı yükselir. Isı veren maddenin sıcaklığı düşer. Soğuk havada vücudumuz ısı verince üşürüz. Sıcaklığı yüksek maddeden, düşük maddeye doğru ısı akışı olur. Buz ısı alınca erir. Tereyağı ısı alınca erir. Su ısı etkisiyle 100 santigrat derecede kaynar sonra da buharlaşır. Metaller ısı etkisiyle erir, buharlaşmaz. Bazı maddeler ısı etkisiyle bozunur(yanar) Isı genleşmeye sebep olur. Elektrik telleri yazın genleşir ve aşağı sarkar.

indir

Kışın soğuk etkisiyle büzülür.
Köprülerde ve elektrik tellerinde genleşme payı olarak boşluk bırakılır.